η εμπλοκή των αρχαιοτήτων με τα δημόσια έργα δεν ξεκίνησε φυσικά με το …μετρό. μια ανάλογη ιστορία, μικρότερη σε έκταση, αλλά όχι σε σημασία για την πόλη μας, είναι η διάνοιξη της οδού 3ης Σεπτεμβρίου το καλοκαίρι του 1980. χωρίς άλλη ειδοποίηση, ένα ωραίο πρωί, μία μυθικών διαστάσεων μπουλντόζα της ΜΟΜΑ με το γιγάντιο μαχαίρι της μπροστά κατηφόριζε επανειλημμένα από την Αγία Φωτεινή προς τη Λεωφόρο Στρατού, σε μια λωρίδα γης μισή της Έκθεσης και μισή του Στρατηγείου, ανοίγοντας ένα νέο δρόμο, την οδό 3ης Σεπτεμβρίου (Γ΄ Σεπτεμβρίου τη λέγαμε για πολλά χρόνια, ποτέ δεν κατάλαβα γιατί. την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ήθελαν να θυμόμαστε, αλλά ως …αθηναϊκό γεγονός μάλλον το ξεπεράσαμε).

σε μας τους αρχαιολόγους ήταν γνωστό από προηγούμενα σποραδικά ευρήματα ότι η περιοχή της Έκθεσης και του Στρατηγείου, από την πάνω μεριά της Λεωφόρου Στρατού και του Αρχαιολογικού Μουσείου και από κάτω του στρατοπέδου Τσιρογιάννη, ταυτιζόταν με το αρχαίο νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης. όταν ειδοποιηθήκαμε στην εφορεία, το κακό είχε γίνει, απλά δεν το απόσωσαν. είχαν κατεβάσει με τη μπουλντόζα όλο το φυσικό έδαφος σε βάθος πάνω από μέτρο δημιουργώντας το επίπεδο για το κατάστρωμα του δρόμου. είχαν αφήσει πιο ψηλά, περίπου μισό μέτρο ψηλότερα από τις δύο πλευρές του κατήφορου στενές λωρίδες γης για τα πεζοδρόμια. στον άξονα του δρόμου είχαν σκάψει βαθύ χαντάκι και είχαν τοποθετήσει μέσα χοντρό αποχετευτικό αγωγό.

στη φάση της τοποθέτησης του αγωγού ήταν που το πήραμε χαμπάρι στην εφορεία, δεν θυμάμαι αν μας το κάρφωσε κανένας καλός άνθρωπος ή κανας δικός μας τυχαία περαστικός το είδε. σε όλη τη διαδρομή του χαντακιού του αγωγού είχαν κοπεί μπόλικοι τάφοι με προσανατολισμό ανατολικά-δυτικά, -φαίνονταν στα τοιχώματα του χαντακιού οι τοίχοι τους, όλοι επιχρισμένοι με άσπρο σοβά, και σε ορισμένους διακρίνονταν και χρώματα πάνω στο άσπρο, είχαν δηλαδή τοιχογραφίες. κάπου στη μέση του δρόμου φάνηκε ένας ημικυκλικός «τάφος» με την κυρτή πλευρά να κοιτάζει ανατολικά.

ήταν η αψίδα του ναού που αρχίσαμε να σκάβουμε λίγες μέρες μετά, του παλιότερου χριστιανικού ναού της πόλης, κοντά στο 380 περίπου, που όμως μετά βίας σώθηκε από τα δάπεδα και κάτω, τα θεμέλιά του μόνο δηλαδή. την ώρα της ταύτισης της αψίδας κραυγάσαμε ελελεύ και ξεκίνησε η μάχη μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού και Επιστημών, όπως το λέγανε τότε, και του υπουργείου Δημοσίων Έργων, όπως το λέγανε τότε, δια στόματος, χειρός και αγώνος της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων από τη μια και της Γ’ Δ.Ε.Κ.Ε. από την άλλη. οι μεν με τα αρχαία μας, οι δε με το δρόμο τους. και όταν η μάχη κορυφώθηκε, κατέφθασε αισυμνήτης ο Νικόλαος Μάρτης και το υπουργείο Βορείου Ελλάδος.

λεπτομέρειες της μάχης δεν θα σας διηγηθώ σήμερα (ένεκα σασπένς), αλλά θα δοκιμάσω να σας λύσω μιαν απορία που είμαι σίγουρη ότι έχετε: στη διασταύρωση 3ης Σεπτεμβρίου και Λαμπράκη, βορειοδυτική γωνία, υπάρχουν δύο πανομοιότυπα εκκλησάκια: το ένα-το ανατολικό- είναι της αγίας Φωτεινής και το διπλανό του στα δυτικά της αγίας Ανυσίας. ξέρετε γιατί είναι εκεί αυτά τα διδυμάκια? το ορίτζιναλ είναι η αγία Φωτεινή, αγίασμα εκεί από τα παλαιοχριστιανικά χρόνια, έδωσε και το όνομά του στη μικρή συνοικία που απλωνόταν πίσω από το Γ’ Σώμα Στρατού, γνωστή για τους καλούς ανθρώπους της και τα μπορντέλα της. όμως αυτή η αγία Φωτεινή έπεφτε πάνω στην πορεία του διανοιγόμενου καινούργιου δρόμου και για τούτο έπρεπε να ξαναπεθάνει. τρέξαμε να τη σώσουμε (μια ζωή όλο να τρέχουμε θυμούμαι). όμως η αντίσταση των δημοσίων έργων, σθεναρή, δοκίμασε να μας ξεγελάσει χτίζοντας ένα αντίγραφο παραδίπλα (ακόμη και τώρα που το γράφω, μου ξανάρχεται η ίδια σκέψη: βαρέθηκα τη μαϊμουδοποίηση της αρχαιότητας).

δεν ξεγελαστήκαμε και επέζησαν και τα δύο εκκλησάκια τελικά. όσο για το όνομα του δεύτερου –αγία Ανυσία- θα σας πω μιαν άλλη φορά.

τρίτη 16 ιουνίου 2015