γυρνώντας από δείπνο με τα παιδιά μου με κυρίευσε (κιόλας) μια νοσταλγία. ακούγοντας στο διαδικτυακό ραδιόφωνο τον Danny Wright να παίζει στο πιάνο το Samantha’s Theme αποφάσισα να σκαλίσω τις φωτογραφίες μου παίρνοντας αφορμή από τη σημερινή υπέροχη ημέρα.

έτσι θυμήθηκα πάλι τον εξαιρετικό συντηρητή Κυριάκο Τραχανέλη που λίγο καιρό πριν έφυγε άδικα και ξαφνικά από κοντά μας. ο Κυριάκος είχε δεχθεί με χαρά την πρότασή μου να συντηρήσει δύο έργα του Χρήστου Λεφάκη, ζωγραφισμένα πάνω σε χασαπόχαρτο, που εικονίζουν αντιγράφοντας απευθείας από το πρωτότυπο και σε φυσικό μέγεθος τον γραπτό διάκοσμο δύο τάφων που είχαν βρεθεί από το Στυλιανό Πελεκανίδη το 1948 στο οικόπεδο του ΠΙΚΠΑ στη Λαγκαδά 58, εκεί που είναι σήμερα το χάλκινο άγαλμα του αλυσοδεμένου σαμποτέρ των Γερμανών στον ΒΠΠ Γεωργίου Ιβάνωφ.

τα έργα του Λεφάκη ήταν αντίγραφα όλα ζωγραφικής από τάφους των πρώτων χριστιανικών αιώνων, που ούτε μεταφέρονταν ούτε οι τοιχογραφίες τους αποκολλούνταν, αλλά απλά καθαιρούνταν σύσσωμοι. η τέχνη της αποκόλλησης και μεταφοράς κτισμάτων και των διακοσμήσεών τους αναπτύχθηκε μετά τη δεκαετία του ´70, αλλά και η χρήση του φωτογραφικού φακού ήταν προνόμιο τότε μόνον επαγγελματιών φωτογράφων και γινόταν σπάνια και ασπρόμαυρα. οι ζωγραφιές στα χασαπόχαρτα είχαν παρουσιαστεί σε έκθεση στο Λευκό Πύργο μετά το 1985 και η 9η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων είχε εκδώσει και ένα τρίπτυχο για τους επισκέπτες..

τα δύο έργα του που ήθελα να συντηρήσει ο Κυριάκος κοσμούσαν μέχρι την αναχώρησή μου προ τετραμήνου το γραφείο μου στη Ροτόντα, το ένα δε το είχα μεταφέρει εκεί από τη γραμματεία του Αρχαιολογικού Ινστιτούτου που έδρευε μέχρι πρότινος στη Ροτόντα, όπου είχε κακοπάθει από ένα φωτιστικό που βρισκόταν σε επαφή με αυτό, είχε καρβουνιάσει δηλαδή σε ένα σημείο της δεξιάς παρυφής του. ο Κυριάκος το πόνεσε πολύ, αγόρασε τα υλικά συντήρησης και διαρκώς σκεφτόταν τον κατάλληλο τρόπο με τον οποίο έπρεπε να επέμβει, και μούλεγε και μου ξανάλεγε γι αυτό, έως ότου ο θάνατος έπαυσε τη σκέψη του.

η σημερινή γεμάτη ημέρα οφειλόταν κατ’ αρχήν στη συμμετοχή μου στο Scientific Workshop “Architecture in the Pontus Euxinus during the Roman Period”, όπου παρουσίασα τα ευρήματα της ύστερης αρχαιότητας στους σταθμούς του Μετρό της Θεσσαλονίκης. το έκανα, το χάρηκα πολύ..

κατόπιν ακολουθώντας το Σταμάτη Χονδρογιάννη στη Ροτόντα επισκέφθηκα πρωτοπατώντας με το δεξί το πολυσυζητημένο μεν, μοντέρνο δε και απλό καινούργιο του γραφείο, και από τον ίδιο πληροφορήθηκα ότι τα δύο έργα του Λεφάκη φυλάσσονται πλέον σε αποθήκη του Επταπυργίου. παλιατζουρίες γαρ, είχαν αντικατασταθεί από δύο αφίσες με χαρακτικά της αγοράς που εικόνιζαν τον Καποδίστρια και κάποιον άλλον ακόμη, ξέχασα..

με περισσή χαρά είδα τους παλιούς μου συναδέλφους, που είχαν μάλιστα την πρόνοια να περιμαζέψουν στο γραφείο τους το ξύλινο τραπέζι συσκέψεων της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων που υπήρχε στο γραφείο των προϊσταμένων παλαιόθεν. θα υπήρχε μάλλον και στην Καμβουνίων, όπου στεγαζόταν η Εφορεία πριν τη Ροτόντα. εγώ το είχα βρει στη Ροτόντα το 1978, όταν είχα πάει να ζητήσω δουλειά, πριν γίνουν οι εισαγωγικές εξετάσεις στην Αρχαιολογική Υπηρεσία τον Ιανουάριο του 1979 και λάβω μέρος.

αυτός ήταν τελικά ο τρόπος να γίνεις μόνιμος αρχαιολόγος του ελληνικού κράτους και να μπεις «από την πόρτα», όπως λέγαμε, γιατί τότε, αλλά και αργότερα, έμπαινες στην υπηρεσία ως «έκτακτος» επειδή κάποιος παλαιότερος υπηρετών σε γνώριζε και σε πρότεινε. εξακολουθώ ακόμη να μην καταλαβαίνω αν ήταν καλύτερα η είσοδος με τη γνωριμία ή οι γραπτές εξετάσεις, που γίνονταν σπανιότατα, ή τώρα η είσοδος «με τα μόρια», οι δύο τελευταίοι τρόποι ωστόσο είναι πιο δίκαιοι. εμένα δυστυχώς οι γνωριμίες μου δεν ήταν αρκετές να με εισάγουν ως έκτακτη το 1978, αφού δεν έπεισαν ούτε τη Χρυσάνθη Τσιούμη, που τότε προΐστατο, ούτε τη Δήμητρα Μπακιρτζή, που με λύπη τους με παρηγόρησαν λέγοντάς μου ότι εάν θα προκύψει κάποια δυνατότητα, θα με καλέσουν. οπότε και εγώ, αντί να τρέφω φρούδες ελπίδες, διάλεξα να μπω δόξη και τιμή από την πόρτα.

αγαπώ τα παλιά πράγματα που εικονογραφούν την ιστορία. ανεβάζω λοιπόν παρακάτω εικόνες που αγάπησα σχολιάζοντάς τες, και που περιλαμβάνουν πράγματα που αγάπησαν και χρησιμοποίησαν και άλλοι προϊστάμενοι πριν από μένα, η Χρυσάνθη Τσιούμη, η Ευτυχία Νικολαϊδου, ο Χαράλαμπος Μπακιρτζής, όλοι της 9ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων που δεν υπάρχει πια, όσο υπήρχε όμως ήταν όμορφη, δυνατή και δακτυλοδεικτούμενη.

Παρασκευή 20.02.2015

υστερόγραφο εδώ με κάτι λίγα για ένα τεράστιο έργο που κράτησε έναν αιώνα και τέσσερις μήνες πριν έληξε:

μετά από 94 χρόνια, το 2014 ήταν το έτος κατά το οποίο η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Θεσσαλονικης έπαψε να υφίσταται και μεταβλήθηκε σε τρία τμήματα ισάριθμων νέων δομών του Ελληνικού Κράτους σε μια προσπάθεια της Κεντρικής Διοίκησης να συρρικνωθούν οι κρατικές Υπηρεσίες, ώστε να μειωθούν τάχαμ τα έξοδα του δημόσιου τομέα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης. έτσι, η 27η Οκτωβρίου 2014 ήταν η τελευταία ημέρα λειτουργίας της.

στο διάστημα του ενός αυτού αιώνα η μέριμνα για τα βυζαντινά μνημεία της πόλης Θεσσαλονίκης υπήρξε αδιάλειπτη και καταλυτική, όπως και για τα βυζαντινά μνημεία της γείτονος περιφέρειας, η έκταση της οποίας, νομοί Θεσσαλονίκης, Πιερίας και Κιλκίς, είχε επιλεγεί ως σχετική και ανάλογη με το ρόλο και την ακτινοβολία της Θεσσαλονίκης στο Βυζάντιο, ως εκκίνηση και διαδρομή προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα.

εκατοντάδες ανασκαφικές έρευνες, αναστηλωτικά έργα, έργα συντήρησης και υποδομών πραγματοποιήθηκαν και τα Χρονικά του Αρχαιολογικού Δελτίου είναι αδιάψευστος μάρτυρας όλης αυτής της κολοσιαίας διεργασίας, όπως και η απειροπληθής συγγραφική εισφορά και αυταπάρνηση των ανθρώπων που υπηρέτησαν σε αυτήν.

εδώ σταματώ γιατί λυπούμαι..